AI tái định hình trình duyệt: Dấu hiệu của cuộc chiến trình duyệt lần thứ ba
Cuộc chiến trình duyệt lần thứ ba đang âm thầm diễn ra. Nhìn lại lịch sử, từ Netscape của những năm 90, IE của Microsoft, cho đến Firefox theo tinh thần mã nguồn mở và Chrome của Google, cuộc chiến trình duyệt luôn là biểu hiện tập trung của quyền kiểm soát nền tảng và sự chuyển mình của các mô hình công nghệ. Chrome đã giành được vị trí thống trị nhờ tốc độ cập nhật và sự kết nối hệ sinh thái, trong khi Google thông qua cấu trúc "đôi độc quyền" giữa tìm kiếm và trình duyệt đã tạo ra một vòng khép kín cho lối vào thông tin.
Nhưng hôm nay, cấu trúc này đang bị lung lay. Sự trỗi dậy của các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) đã khiến ngày càng nhiều người dùng hoàn thành nhiệm vụ trên trang kết quả tìm kiếm mà không cần nhấp chuột, hành vi nhấp chuột vào các trang web truyền thống đang giảm. Đồng thời, thông tin đồn đoán rằng Apple có thể thay thế công cụ tìm kiếm mặc định trong Safari đã đe dọa thêm nền tảng lợi nhuận của Alphabet, thị trường đã bắt đầu thể hiện sự bất an đối với "chính thống tìm kiếm".
Trình duyệt cũng đang phải đối mặt với việc tái định hình vai trò. Nó không chỉ là công cụ hiển thị trang web, mà còn là một tập hợp các khả năng như nhập dữ liệu, hành vi người dùng, và danh tính riêng tư. Mặc dù AI Agent rất mạnh mẽ, nhưng để thực hiện các tương tác phức tạp trên trang, gọi dữ liệu danh tính địa phương và kiểm soát các phần tử trên trang web, vẫn cần phải dựa vào ranh giới tin cậy và hộp cát chức năng của trình duyệt. Trình duyệt đang chuyển từ giao diện con người thành nền tảng gọi hệ thống cho Agent.
Điều thực sự có thể phá vỡ cấu trúc thị trường trình duyệt hiện tại không phải là một "Chrome tốt hơn", mà là một cấu trúc tương tác mới: không phải là việc hiển thị thông tin, mà là gọi nhiệm vụ. Trình duyệt tương lai cần được thiết kế cho AI Agent - không chỉ có khả năng đọc, mà còn có thể viết và thực hiện. Những dự án như Browser Use đang cố gắng ngữ nghĩa hóa cấu trúc trang, biến giao diện trực quan thành văn bản có cấu trúc có thể được LLM gọi, từ đó thực hiện ánh xạ từ trang đến lệnh, giảm đáng kể chi phí tương tác.
Các dự án chủ đạo trên thị trường đã bắt đầu thử nghiệm: Perplexity xây dựng trình duyệt gốc Comet, sử dụng AI để thay thế kết quả tìm kiếm truyền thống; Brave kết hợp bảo vệ quyền riêng tư với suy luận cục bộ, tăng cường chức năng tìm kiếm và chặn bằng LLM; trong khi các dự án gốc Crypto như Donut nhắm đến một lối vào mới cho tương tác giữa AI và tài sản trên chuỗi. Những dự án này có điểm chung là: cố gắng tái cấu trúc đầu vào của trình duyệt, thay vì làm đẹp lớp đầu ra của nó.
Đối với những người khởi nghiệp, cơ hội nằm trong mối quan hệ tam giác giữa đầu vào, cấu trúc và đại lý. Trình duyệt như một giao diện gọi Agent của thế giới trong tương lai, có nghĩa là ai có thể cung cấp các "khối khả năng" có cấu trúc, có thể gọi, và đáng tin cậy, người đó sẽ trở thành một phần của nền tảng thế hệ mới. Từ SEO đến AEO (Tối ưu hóa động cơ đại lý), từ lưu lượng trang đến gọi chuỗi nhiệm vụ, hình thức sản phẩm và tư duy thiết kế đang được tái cấu trúc. Cuộc chiến trình duyệt lần thứ ba diễn ra ở "đầu vào" chứ không phải "trình bày"; người quyết định thắng thua không còn là ai thu hút được sự chú ý của người dùng, mà là ai giành được niềm tin của Agent, nhận được cổng gọi.
Lịch sử phát triển của trình duyệt
Vào đầu những năm 90 của thế kỷ trước, khi Internet vẫn chưa trở thành một phần trong cuộc sống hàng ngày, Netscape Navigator đã ra đời như một con thuyền mở ra vùng đất mới, mở ra cánh cửa đến thế giới số cho hàng triệu người dùng. Trình duyệt này không phải là cái đầu tiên, nhưng là sản phẩm đầu tiên thực sự tiếp cận đại chúng và định hình trải nghiệm Internet. Lúc đó, mọi người lần đầu tiên có thể dễ dàng duyệt web qua giao diện đồ họa, như thể cả thế giới bỗng trở nên trong tầm tay.
Tuy nhiên, vinh quang thường ngắn ngủi. Microsoft nhanh chóng nhận ra tầm quan trọng của trình duyệt và quyết định ép Internet Explorer vào gói cài đặt của hệ điều hành Windows, biến nó thành trình duyệt mặc định. Chiến lược này được coi là "vũ khí tuyệt đối của nền tảng", trực tiếp làm sụp đổ vị thế thống trị thị trường của Netscape. Nhiều người dùng không chủ động chọn IE, mà là vì hệ thống mặc định đã chấp nhận nó. IE nhờ vào khả năng phân phối của Windows, nhanh chóng trở thành ông trùm trong ngành, trong khi Netscape rơi vào con đường suy tàn.
Trong khó khăn, các kỹ sư của Netscape đã chọn một con đường triệt để và lý tưởng - họ đã công khai mã nguồn trình duyệt, kêu gọi cộng đồng mã nguồn mở. Quyết định này như một "sự nhượng bộ kiểu Macedonia" trong giới công nghệ, báo hiệu sự kết thúc của thời đại cũ và sự trỗi dậy của sức mạnh mới. Đoạn mã này sau đó trở thành nền tảng cho dự án trình duyệt Mozilla, ban đầu có tên là Phoenix (có nghĩa là Phượng hoàng tái sinh), nhưng do vấn đề thương hiệu, đã trải qua nhiều lần đổi tên, cuối cùng được gọi là Firefox.
Firefox không chỉ là một bản sao đơn giản của Netscape, mà đã đạt được nhiều bước đột phá về trải nghiệm người dùng, hệ sinh thái plugin, và an ninh. Sự ra đời của nó đánh dấu chiến thắng của tinh thần mã nguồn mở và cũng mang lại sức sống mới cho toàn ngành. Một số người mô tả Firefox là "người kế thừa tinh thần" của Netscape, như Đế chế Ottoman đã kế thừa ánh sáng còn sót lại của Đế chế Byzantine. So sánh này tuy cường điệu nhưng lại rất có ý nghĩa.
Nhưng trước khi Firefox chính thức được phát hành, Microsoft đã phát hành sáu phiên bản IE, với lợi thế về thời gian và chiến lược gói hệ thống, khiến Firefox ngay từ đầu đã ở trong vị trí phải theo đuổi, định trước rằng cuộc đua này không phải là một cuộc cạnh tranh công bằng với điểm xuất phát bằng nhau.
Trong khi đó, một người chơi sớm khác cũng đang âm thầm xuất hiện. Năm 1994, trình duyệt Opera ra đời, đến từ Na Uy, ban đầu chỉ là một dự án thử nghiệm. Nhưng từ phiên bản 7.0 vào năm 2003, nó đã giới thiệu động cơ Presto tự phát triển, tiên phong hỗ trợ CSS, bố cục thích ứng, điều khiển bằng giọng nói và mã hóa Unicode cùng các công nghệ tiên tiến khác. Mặc dù số lượng người dùng hạn chế, nhưng về mặt kỹ thuật luôn đi đầu trong ngành, trở thành "sự yêu thích của giới geek".
Cùng năm đó, Apple đã ra mắt trình duyệt Safari. Đây là một bước ngoặt đầy ý nghĩa. Thời điểm đó, Microsoft đã đầu tư 150 triệu USD vào Apple, khi công ty này đang cận kề tình trạng phá sản, nhằm duy trì bề ngoài cạnh tranh và tránh sự kiểm tra chống độc quyền. Mặc dù công cụ tìm kiếm mặc định của Safari từ khi ra đời là Google, nhưng mối quan hệ lịch sử với Microsoft tượng trưng cho mối quan hệ phức tạp và tinh tế giữa các gã khổng lồ Internet: hợp tác và cạnh tranh, luôn đi liền với nhau.
Năm 2007, IE7 được phát hành cùng với Windows Vista, nhưng phản hồi từ thị trường khá bình thường. Trong khi đó, Firefox, nhờ vào tốc độ cập nhật nhanh hơn, cơ chế mở rộng thân thiện hơn và sức hấp dẫn tự nhiên đối với các nhà phát triển, đã ổn định tăng thị phần lên khoảng 20%. Sự thống trị của IE dần dần bị lung lay, cơn gió đang thay đổi.
Google thì có một cách tiếp cận khác. Mặc dù đã bắt đầu lên kế hoạch phát triển trình duyệt riêng từ năm 2001, nhưng họ mất đến sáu năm để thuyết phục CEO Eric Schmidt phê duyệt dự án này. Chrome ra mắt vào năm 2008, được xây dựng dựa trên dự án mã nguồn mở Chromium và động cơ WebKit mà Safari sử dụng. Nó thường được gọi là trình duyệt "cồng kềnh", nhưng nhờ vào khả năng quảng cáo và xây dựng thương hiệu mạnh mẽ của Google, nó đã nhanh chóng nổi lên.
Vũ khí chính của Chrome không phải là tính năng, mà là nhịp độ cập nhật phiên bản thường xuyên (mỗi sáu tuần một lần) và trải nghiệm đồng nhất trên toàn nền tảng. Vào tháng 11 năm 2011, Chrome lần đầu tiên vượt qua Firefox, đạt 27% thị phần; sau sáu tháng, lại vượt qua IE, hoàn thành sự chuyển mình từ thách thức thành thống trị.
Trong khi đó, internet di động của Trung Quốc cũng đang hình thành hệ sinh thái riêng. Một trình duyệt thuộc về một công ty nổi tiếng đã nhanh chóng nổi lên vào đầu những năm 2010, đặc biệt là ở các thị trường mới nổi như Ấn Độ, Indonesia, Trung Quốc, nhờ vào thiết kế nhẹ và các tính năng như nén dữ liệu tiết kiệm băng thông, đã thu hút được sự ưa chuộng của người dùng thiết bị giá rẻ. Năm 2015, thị phần trình duyệt di động toàn cầu của nó đã vượt qua 17%, tại Ấn Độ có lúc cao tới 46%. Nhưng chiến thắng này không bền vững. Khi chính phủ Ấn Độ tăng cường kiểm tra an ninh đối với các ứng dụng của Trung Quốc, trình duyệt này buộc phải rút lui khỏi thị trường chủ chốt, dần dần mất đi ánh hào quang xưa.
Bước vào thập kỷ 2020, vị thế thống trị của Chrome đã được thiết lập, thị phần toàn cầu ổn định ở khoảng 65%. Đáng chú ý là, mặc dù công cụ tìm kiếm Google và trình duyệt Chrome đều thuộc về Alphabet, nhưng từ góc độ thị trường, chúng lại là hai hệ thống độc quyền riêng biệt - cái trước kiểm soát khoảng 90% cổng tìm kiếm toàn cầu, trong khi cái sau nắm giữ "cửa sổ đầu tiên" mà hầu hết người dùng vào mạng.
Để duy trì cấu trúc độc quyền kép này, Google không tiếc tiền đầu tư. Năm 2022, Alphabet đã trả cho Apple khoảng 20 tỷ USD chỉ để giữ vị trí tìm kiếm mặc định của Google trong Safari. Một số phân tích chỉ ra rằng khoản chi này tương đương với 36% doanh thu quảng cáo tìm kiếm mà Google thu được từ lưu lượng truy cập Safari. Nói cách khác, Google đang trả "phí bảo vệ" cho hào sâu.
Nhưng hướng gió lại một lần nữa thay đổi. Với sự trỗi dậy của các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM), tìm kiếm truyền thống bắt đầu chịu ảnh hưởng. Năm 2024, thị phần tìm kiếm của Google đã giảm từ 93% xuống 89%, mặc dù vẫn chiếm ưu thế, nhưng vết nứt đã xuất hiện. Điều gây rối loạn hơn nữa là tin đồn về việc Apple có thể ra mắt công cụ tìm kiếm AI riêng - nếu Safari chuyển sang sử dụng công cụ tìm kiếm nội bộ, điều này không chỉ sẽ thay đổi cấu trúc hệ sinh thái mà còn có khả năng làm lung lay trụ cột lợi nhuận của Alphabet. Thị trường phản ứng nhanh chóng, giá cổ phiếu của Alphabet đã giảm từ 170 USD xuống 140 USD, phản ánh không chỉ sự hoảng loạn của nhà đầu tư mà còn là sự bất an sâu sắc về hướng đi trong tương lai của thời đại tìm kiếm.
Từ Navigator đến Chrome, từ lý tưởng mã nguồn mở đến thương mại hóa quảng cáo, từ trình duyệt nhẹ đến trợ lý tìm kiếm AI, cuộc chiến trình duyệt luôn là một cuộc chiến về công nghệ, nền tảng, nội dung và quyền kiểm soát. Chiến trường luôn thay đổi nhưng bản chất không bao giờ thay đổi: ai nắm giữ cổng vào, người đó định nghĩa tương lai.
Trong mắt các VC, dựa vào nhu cầu mới của con người đối với công cụ tìm kiếm trong kỷ nguyên LLM và AI, cuộc chiến trình duyệt lần thứ ba đang dần diễn ra. Dưới đây là tình hình huy động vốn của một số dự án nổi tiếng trong lĩnh vực trình duyệt AI.
Kiến trúc cũ của trình duyệt hiện đại
Khi nói về kiến trúc của trình duyệt, kiến trúc truyền thống cổ điển được thể hiện như hình dưới đây:
Khách hàng - Cổng vào phía trước
Tra cứu qua HTTPS gửi đến Google Front End gần nhất, hoàn thành giải mã TLS, lấy mẫu QoS và định tuyến địa lý. Nếu phát hiện lưu lượng bất thường (DDoS, tự động thu thập) có thể giới hạn lưu lượng hoặc thách thức tại tầng này.
Tra cứu hiểu biết
Phía trước cần hiểu ý nghĩa của từ mà người dùng nhập, có ba bước: sửa lỗi chính tả thần kinh, sửa "recpie" thành "recipe"; mở rộng từ đồng nghĩa, mở rộng "how to fix bike" thành "repair bicycle". Phân tích ý định, xác định truy vấn là thông tin, điều hướng hay ý định giao dịch, và phân bổ yêu cầu Vertical.
Khôi phục ứng cử viên
Công nghệ truy vấn được sử dụng bởi một công cụ tìm kiếm nổi tiếng được gọi là: chỉ mục đảo ngược. Trong chỉ mục theo thứ tự, chúng ta chỉ cần cung cấp một ID để tìm kiếm trong tệp. Tuy nhiên, người dùng không thể biết nội dung mong muốn nằm ở số nào trong hàng trăm tỷ tệp, do đó, nó đã sử dụng chỉ mục đảo ngược rất truyền thống, để tìm kiếm các tệp nào có từ khóa tương ứng thông qua nội dung. Tiếp theo, sử dụng chỉ mục vector để xử lý tìm kiếm ngữ nghĩa, tức là tìm kiếm nội dung có ý nghĩa tương tự với truy vấn. Nó chuyển đổi văn bản, hình ảnh và các nội dung khác thành các vector chiều cao (embedding), và tìm kiếm dựa trên độ tương đồng giữa các vector này. Ví dụ, ngay cả khi người dùng tìm kiếm "cách làm bột pizza", công cụ tìm kiếm cũng có thể trả về kết quả liên quan đến "hướng dẫn làm bột pizza" vì chúng có ý nghĩa tương tự. Sau khi trải qua chỉ mục đảo ngược và chỉ mục vector, khoảng hàng trăm ngàn trang web sẽ được sàng lọc ban đầu.
Sắp xếp nhiều cấp
Hệ thống thường sử dụng BM25, TF-IDF, điểm chất lượng trang và hàng ngàn đặc trưng nhẹ khác để lọc hàng trăm ngàn trang ứng viên xuống còn khoảng 1000 bài, tạo thành một tập ứng viên ban đầu. Các hệ thống này được gọi chung là động cơ gợi ý. Chúng phụ thuộc vào hàng triệu đặc trưng được sinh ra từ nhiều thực thể khác nhau, bao gồm hành vi người dùng, thuộc tính trang, ý định truy vấn và tín hiệu ngữ cảnh. Ví dụ, một công cụ tìm kiếm sẽ tổng hợp lịch sử người dùng, phản hồi hành vi của người dùng khác, ngữ nghĩa trang, ý nghĩa truy vấn và các thông tin khác, đồng thời còn xem xét các yếu tố ngữ cảnh như thời gian (thời gian trong ngày, ngày cụ thể trong tuần) và các sự kiện bên ngoài như tin tức thời sự.
Sắp xếp chính bằng học sâu
Trong giai đoạn tìm kiếm ban đầu, một công cụ tìm kiếm nổi tiếng sử dụng các công nghệ như RankBrain và Neural Matching để hiểu ngữ nghĩa của truy vấn và lọc ra các kết quả liên quan ban đầu từ hàng triệu tài liệu. RankBrain là một hệ thống học máy được giới thiệu vào năm 2015, nhằm hiểu rõ hơn về ý nghĩa của các truy vấn của người dùng, đặc biệt là những truy vấn xuất hiện lần đầu. Nó thông qua
Trang này có thể chứa nội dung của bên thứ ba, được cung cấp chỉ nhằm mục đích thông tin (không phải là tuyên bố/bảo đảm) và không được coi là sự chứng thực cho quan điểm của Gate hoặc là lời khuyên về tài chính hoặc chuyên môn. Xem Tuyên bố từ chối trách nhiệm để biết chi tiết.
12 thích
Phần thưởng
12
4
Đăng lại
Chia sẻ
Bình luận
0/400
ForumLurker
· 2giờ trước
Chrome đã làm phiền
Xem bản gốcTrả lời0
OnChainDetective
· 2giờ trước
phân tích mẫu cho thấy sự thống trị của chrome là điều không thể tránh khỏi về mặt thống kê... nhưng sự gián đoạn của llm cho thấy xác suất 99,7% của việc tái cấu trúc thị trường
Cuộc cách mạng trình duyệt AI: Cuộc chiến trình duyệt lần thứ ba đang ở ngay trước mắt
AI tái định hình trình duyệt: Dấu hiệu của cuộc chiến trình duyệt lần thứ ba
Cuộc chiến trình duyệt lần thứ ba đang âm thầm diễn ra. Nhìn lại lịch sử, từ Netscape của những năm 90, IE của Microsoft, cho đến Firefox theo tinh thần mã nguồn mở và Chrome của Google, cuộc chiến trình duyệt luôn là biểu hiện tập trung của quyền kiểm soát nền tảng và sự chuyển mình của các mô hình công nghệ. Chrome đã giành được vị trí thống trị nhờ tốc độ cập nhật và sự kết nối hệ sinh thái, trong khi Google thông qua cấu trúc "đôi độc quyền" giữa tìm kiếm và trình duyệt đã tạo ra một vòng khép kín cho lối vào thông tin.
Nhưng hôm nay, cấu trúc này đang bị lung lay. Sự trỗi dậy của các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) đã khiến ngày càng nhiều người dùng hoàn thành nhiệm vụ trên trang kết quả tìm kiếm mà không cần nhấp chuột, hành vi nhấp chuột vào các trang web truyền thống đang giảm. Đồng thời, thông tin đồn đoán rằng Apple có thể thay thế công cụ tìm kiếm mặc định trong Safari đã đe dọa thêm nền tảng lợi nhuận của Alphabet, thị trường đã bắt đầu thể hiện sự bất an đối với "chính thống tìm kiếm".
Trình duyệt cũng đang phải đối mặt với việc tái định hình vai trò. Nó không chỉ là công cụ hiển thị trang web, mà còn là một tập hợp các khả năng như nhập dữ liệu, hành vi người dùng, và danh tính riêng tư. Mặc dù AI Agent rất mạnh mẽ, nhưng để thực hiện các tương tác phức tạp trên trang, gọi dữ liệu danh tính địa phương và kiểm soát các phần tử trên trang web, vẫn cần phải dựa vào ranh giới tin cậy và hộp cát chức năng của trình duyệt. Trình duyệt đang chuyển từ giao diện con người thành nền tảng gọi hệ thống cho Agent.
Điều thực sự có thể phá vỡ cấu trúc thị trường trình duyệt hiện tại không phải là một "Chrome tốt hơn", mà là một cấu trúc tương tác mới: không phải là việc hiển thị thông tin, mà là gọi nhiệm vụ. Trình duyệt tương lai cần được thiết kế cho AI Agent - không chỉ có khả năng đọc, mà còn có thể viết và thực hiện. Những dự án như Browser Use đang cố gắng ngữ nghĩa hóa cấu trúc trang, biến giao diện trực quan thành văn bản có cấu trúc có thể được LLM gọi, từ đó thực hiện ánh xạ từ trang đến lệnh, giảm đáng kể chi phí tương tác.
Các dự án chủ đạo trên thị trường đã bắt đầu thử nghiệm: Perplexity xây dựng trình duyệt gốc Comet, sử dụng AI để thay thế kết quả tìm kiếm truyền thống; Brave kết hợp bảo vệ quyền riêng tư với suy luận cục bộ, tăng cường chức năng tìm kiếm và chặn bằng LLM; trong khi các dự án gốc Crypto như Donut nhắm đến một lối vào mới cho tương tác giữa AI và tài sản trên chuỗi. Những dự án này có điểm chung là: cố gắng tái cấu trúc đầu vào của trình duyệt, thay vì làm đẹp lớp đầu ra của nó.
Đối với những người khởi nghiệp, cơ hội nằm trong mối quan hệ tam giác giữa đầu vào, cấu trúc và đại lý. Trình duyệt như một giao diện gọi Agent của thế giới trong tương lai, có nghĩa là ai có thể cung cấp các "khối khả năng" có cấu trúc, có thể gọi, và đáng tin cậy, người đó sẽ trở thành một phần của nền tảng thế hệ mới. Từ SEO đến AEO (Tối ưu hóa động cơ đại lý), từ lưu lượng trang đến gọi chuỗi nhiệm vụ, hình thức sản phẩm và tư duy thiết kế đang được tái cấu trúc. Cuộc chiến trình duyệt lần thứ ba diễn ra ở "đầu vào" chứ không phải "trình bày"; người quyết định thắng thua không còn là ai thu hút được sự chú ý của người dùng, mà là ai giành được niềm tin của Agent, nhận được cổng gọi.
Lịch sử phát triển của trình duyệt
Vào đầu những năm 90 của thế kỷ trước, khi Internet vẫn chưa trở thành một phần trong cuộc sống hàng ngày, Netscape Navigator đã ra đời như một con thuyền mở ra vùng đất mới, mở ra cánh cửa đến thế giới số cho hàng triệu người dùng. Trình duyệt này không phải là cái đầu tiên, nhưng là sản phẩm đầu tiên thực sự tiếp cận đại chúng và định hình trải nghiệm Internet. Lúc đó, mọi người lần đầu tiên có thể dễ dàng duyệt web qua giao diện đồ họa, như thể cả thế giới bỗng trở nên trong tầm tay.
Tuy nhiên, vinh quang thường ngắn ngủi. Microsoft nhanh chóng nhận ra tầm quan trọng của trình duyệt và quyết định ép Internet Explorer vào gói cài đặt của hệ điều hành Windows, biến nó thành trình duyệt mặc định. Chiến lược này được coi là "vũ khí tuyệt đối của nền tảng", trực tiếp làm sụp đổ vị thế thống trị thị trường của Netscape. Nhiều người dùng không chủ động chọn IE, mà là vì hệ thống mặc định đã chấp nhận nó. IE nhờ vào khả năng phân phối của Windows, nhanh chóng trở thành ông trùm trong ngành, trong khi Netscape rơi vào con đường suy tàn.
Trong khó khăn, các kỹ sư của Netscape đã chọn một con đường triệt để và lý tưởng - họ đã công khai mã nguồn trình duyệt, kêu gọi cộng đồng mã nguồn mở. Quyết định này như một "sự nhượng bộ kiểu Macedonia" trong giới công nghệ, báo hiệu sự kết thúc của thời đại cũ và sự trỗi dậy của sức mạnh mới. Đoạn mã này sau đó trở thành nền tảng cho dự án trình duyệt Mozilla, ban đầu có tên là Phoenix (có nghĩa là Phượng hoàng tái sinh), nhưng do vấn đề thương hiệu, đã trải qua nhiều lần đổi tên, cuối cùng được gọi là Firefox.
Firefox không chỉ là một bản sao đơn giản của Netscape, mà đã đạt được nhiều bước đột phá về trải nghiệm người dùng, hệ sinh thái plugin, và an ninh. Sự ra đời của nó đánh dấu chiến thắng của tinh thần mã nguồn mở và cũng mang lại sức sống mới cho toàn ngành. Một số người mô tả Firefox là "người kế thừa tinh thần" của Netscape, như Đế chế Ottoman đã kế thừa ánh sáng còn sót lại của Đế chế Byzantine. So sánh này tuy cường điệu nhưng lại rất có ý nghĩa.
Nhưng trước khi Firefox chính thức được phát hành, Microsoft đã phát hành sáu phiên bản IE, với lợi thế về thời gian và chiến lược gói hệ thống, khiến Firefox ngay từ đầu đã ở trong vị trí phải theo đuổi, định trước rằng cuộc đua này không phải là một cuộc cạnh tranh công bằng với điểm xuất phát bằng nhau.
Trong khi đó, một người chơi sớm khác cũng đang âm thầm xuất hiện. Năm 1994, trình duyệt Opera ra đời, đến từ Na Uy, ban đầu chỉ là một dự án thử nghiệm. Nhưng từ phiên bản 7.0 vào năm 2003, nó đã giới thiệu động cơ Presto tự phát triển, tiên phong hỗ trợ CSS, bố cục thích ứng, điều khiển bằng giọng nói và mã hóa Unicode cùng các công nghệ tiên tiến khác. Mặc dù số lượng người dùng hạn chế, nhưng về mặt kỹ thuật luôn đi đầu trong ngành, trở thành "sự yêu thích của giới geek".
Cùng năm đó, Apple đã ra mắt trình duyệt Safari. Đây là một bước ngoặt đầy ý nghĩa. Thời điểm đó, Microsoft đã đầu tư 150 triệu USD vào Apple, khi công ty này đang cận kề tình trạng phá sản, nhằm duy trì bề ngoài cạnh tranh và tránh sự kiểm tra chống độc quyền. Mặc dù công cụ tìm kiếm mặc định của Safari từ khi ra đời là Google, nhưng mối quan hệ lịch sử với Microsoft tượng trưng cho mối quan hệ phức tạp và tinh tế giữa các gã khổng lồ Internet: hợp tác và cạnh tranh, luôn đi liền với nhau.
Năm 2007, IE7 được phát hành cùng với Windows Vista, nhưng phản hồi từ thị trường khá bình thường. Trong khi đó, Firefox, nhờ vào tốc độ cập nhật nhanh hơn, cơ chế mở rộng thân thiện hơn và sức hấp dẫn tự nhiên đối với các nhà phát triển, đã ổn định tăng thị phần lên khoảng 20%. Sự thống trị của IE dần dần bị lung lay, cơn gió đang thay đổi.
Google thì có một cách tiếp cận khác. Mặc dù đã bắt đầu lên kế hoạch phát triển trình duyệt riêng từ năm 2001, nhưng họ mất đến sáu năm để thuyết phục CEO Eric Schmidt phê duyệt dự án này. Chrome ra mắt vào năm 2008, được xây dựng dựa trên dự án mã nguồn mở Chromium và động cơ WebKit mà Safari sử dụng. Nó thường được gọi là trình duyệt "cồng kềnh", nhưng nhờ vào khả năng quảng cáo và xây dựng thương hiệu mạnh mẽ của Google, nó đã nhanh chóng nổi lên.
Vũ khí chính của Chrome không phải là tính năng, mà là nhịp độ cập nhật phiên bản thường xuyên (mỗi sáu tuần một lần) và trải nghiệm đồng nhất trên toàn nền tảng. Vào tháng 11 năm 2011, Chrome lần đầu tiên vượt qua Firefox, đạt 27% thị phần; sau sáu tháng, lại vượt qua IE, hoàn thành sự chuyển mình từ thách thức thành thống trị.
Trong khi đó, internet di động của Trung Quốc cũng đang hình thành hệ sinh thái riêng. Một trình duyệt thuộc về một công ty nổi tiếng đã nhanh chóng nổi lên vào đầu những năm 2010, đặc biệt là ở các thị trường mới nổi như Ấn Độ, Indonesia, Trung Quốc, nhờ vào thiết kế nhẹ và các tính năng như nén dữ liệu tiết kiệm băng thông, đã thu hút được sự ưa chuộng của người dùng thiết bị giá rẻ. Năm 2015, thị phần trình duyệt di động toàn cầu của nó đã vượt qua 17%, tại Ấn Độ có lúc cao tới 46%. Nhưng chiến thắng này không bền vững. Khi chính phủ Ấn Độ tăng cường kiểm tra an ninh đối với các ứng dụng của Trung Quốc, trình duyệt này buộc phải rút lui khỏi thị trường chủ chốt, dần dần mất đi ánh hào quang xưa.
Bước vào thập kỷ 2020, vị thế thống trị của Chrome đã được thiết lập, thị phần toàn cầu ổn định ở khoảng 65%. Đáng chú ý là, mặc dù công cụ tìm kiếm Google và trình duyệt Chrome đều thuộc về Alphabet, nhưng từ góc độ thị trường, chúng lại là hai hệ thống độc quyền riêng biệt - cái trước kiểm soát khoảng 90% cổng tìm kiếm toàn cầu, trong khi cái sau nắm giữ "cửa sổ đầu tiên" mà hầu hết người dùng vào mạng.
Để duy trì cấu trúc độc quyền kép này, Google không tiếc tiền đầu tư. Năm 2022, Alphabet đã trả cho Apple khoảng 20 tỷ USD chỉ để giữ vị trí tìm kiếm mặc định của Google trong Safari. Một số phân tích chỉ ra rằng khoản chi này tương đương với 36% doanh thu quảng cáo tìm kiếm mà Google thu được từ lưu lượng truy cập Safari. Nói cách khác, Google đang trả "phí bảo vệ" cho hào sâu.
Nhưng hướng gió lại một lần nữa thay đổi. Với sự trỗi dậy của các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM), tìm kiếm truyền thống bắt đầu chịu ảnh hưởng. Năm 2024, thị phần tìm kiếm của Google đã giảm từ 93% xuống 89%, mặc dù vẫn chiếm ưu thế, nhưng vết nứt đã xuất hiện. Điều gây rối loạn hơn nữa là tin đồn về việc Apple có thể ra mắt công cụ tìm kiếm AI riêng - nếu Safari chuyển sang sử dụng công cụ tìm kiếm nội bộ, điều này không chỉ sẽ thay đổi cấu trúc hệ sinh thái mà còn có khả năng làm lung lay trụ cột lợi nhuận của Alphabet. Thị trường phản ứng nhanh chóng, giá cổ phiếu của Alphabet đã giảm từ 170 USD xuống 140 USD, phản ánh không chỉ sự hoảng loạn của nhà đầu tư mà còn là sự bất an sâu sắc về hướng đi trong tương lai của thời đại tìm kiếm.
Từ Navigator đến Chrome, từ lý tưởng mã nguồn mở đến thương mại hóa quảng cáo, từ trình duyệt nhẹ đến trợ lý tìm kiếm AI, cuộc chiến trình duyệt luôn là một cuộc chiến về công nghệ, nền tảng, nội dung và quyền kiểm soát. Chiến trường luôn thay đổi nhưng bản chất không bao giờ thay đổi: ai nắm giữ cổng vào, người đó định nghĩa tương lai.
Trong mắt các VC, dựa vào nhu cầu mới của con người đối với công cụ tìm kiếm trong kỷ nguyên LLM và AI, cuộc chiến trình duyệt lần thứ ba đang dần diễn ra. Dưới đây là tình hình huy động vốn của một số dự án nổi tiếng trong lĩnh vực trình duyệt AI.
Kiến trúc cũ của trình duyệt hiện đại
Khi nói về kiến trúc của trình duyệt, kiến trúc truyền thống cổ điển được thể hiện như hình dưới đây:
Khách hàng - Cổng vào phía trước
Tra cứu qua HTTPS gửi đến Google Front End gần nhất, hoàn thành giải mã TLS, lấy mẫu QoS và định tuyến địa lý. Nếu phát hiện lưu lượng bất thường (DDoS, tự động thu thập) có thể giới hạn lưu lượng hoặc thách thức tại tầng này.
Tra cứu hiểu biết
Phía trước cần hiểu ý nghĩa của từ mà người dùng nhập, có ba bước: sửa lỗi chính tả thần kinh, sửa "recpie" thành "recipe"; mở rộng từ đồng nghĩa, mở rộng "how to fix bike" thành "repair bicycle". Phân tích ý định, xác định truy vấn là thông tin, điều hướng hay ý định giao dịch, và phân bổ yêu cầu Vertical.
Khôi phục ứng cử viên
Công nghệ truy vấn được sử dụng bởi một công cụ tìm kiếm nổi tiếng được gọi là: chỉ mục đảo ngược. Trong chỉ mục theo thứ tự, chúng ta chỉ cần cung cấp một ID để tìm kiếm trong tệp. Tuy nhiên, người dùng không thể biết nội dung mong muốn nằm ở số nào trong hàng trăm tỷ tệp, do đó, nó đã sử dụng chỉ mục đảo ngược rất truyền thống, để tìm kiếm các tệp nào có từ khóa tương ứng thông qua nội dung. Tiếp theo, sử dụng chỉ mục vector để xử lý tìm kiếm ngữ nghĩa, tức là tìm kiếm nội dung có ý nghĩa tương tự với truy vấn. Nó chuyển đổi văn bản, hình ảnh và các nội dung khác thành các vector chiều cao (embedding), và tìm kiếm dựa trên độ tương đồng giữa các vector này. Ví dụ, ngay cả khi người dùng tìm kiếm "cách làm bột pizza", công cụ tìm kiếm cũng có thể trả về kết quả liên quan đến "hướng dẫn làm bột pizza" vì chúng có ý nghĩa tương tự. Sau khi trải qua chỉ mục đảo ngược và chỉ mục vector, khoảng hàng trăm ngàn trang web sẽ được sàng lọc ban đầu.
Sắp xếp nhiều cấp
Hệ thống thường sử dụng BM25, TF-IDF, điểm chất lượng trang và hàng ngàn đặc trưng nhẹ khác để lọc hàng trăm ngàn trang ứng viên xuống còn khoảng 1000 bài, tạo thành một tập ứng viên ban đầu. Các hệ thống này được gọi chung là động cơ gợi ý. Chúng phụ thuộc vào hàng triệu đặc trưng được sinh ra từ nhiều thực thể khác nhau, bao gồm hành vi người dùng, thuộc tính trang, ý định truy vấn và tín hiệu ngữ cảnh. Ví dụ, một công cụ tìm kiếm sẽ tổng hợp lịch sử người dùng, phản hồi hành vi của người dùng khác, ngữ nghĩa trang, ý nghĩa truy vấn và các thông tin khác, đồng thời còn xem xét các yếu tố ngữ cảnh như thời gian (thời gian trong ngày, ngày cụ thể trong tuần) và các sự kiện bên ngoài như tin tức thời sự.
Sắp xếp chính bằng học sâu
Trong giai đoạn tìm kiếm ban đầu, một công cụ tìm kiếm nổi tiếng sử dụng các công nghệ như RankBrain và Neural Matching để hiểu ngữ nghĩa của truy vấn và lọc ra các kết quả liên quan ban đầu từ hàng triệu tài liệu. RankBrain là một hệ thống học máy được giới thiệu vào năm 2015, nhằm hiểu rõ hơn về ý nghĩa của các truy vấn của người dùng, đặc biệt là những truy vấn xuất hiện lần đầu. Nó thông qua